نیروی انسانی ماهر حلقه مفقوده صنعت سنگ‌های قیمتی

نیروی انسانی ماهر حلقه مفقوده صنعت سنگ‌های قیمتی

وقتی سخن از سنگ‌های قیمتی به میان می‌آید ناخودآگاه به یاد فیروزه می‌افتیم. بزرگ‌ترین معدن فیروزه جهان که قدمتی چندهزارساله دارد، در نیشابور واقع شده است. شاید به همین دلیل است که این سنگ جایگاه خاصی در بین ما ایرانی‌ها دارد. اما چگونگی بهره‌برداری از مهم‌ترین معدن فیروزه جهان بسیار قابل تامل است. برای استخراج این سنگ ابتدا با استفاده از ابزار سنتی و آتشباری اقدام به تخریب پایه سنگ می‌کنند و سپس سنگ‌ها به وسیله واگن به خروجی معدن هدایت می‌شود.

وقتی پارسال خبری با عنوان «دینامیت بلای جان فیروزه» منتشر شد، شاهد واکنش‌‌های متفاوتی بودیم. از سویی مدیر موزه علوم زمین سازمان زمین‌شناسی از وارد نشدن فناوری‌های نوین در زمینه تراش سنگ‌های قیمتی انتقاد کرده و معدن فیروزه نیشابور را در آستانه تعطیلی خوانده بود و از سوی دیگر پیمانکار معدن فیروزه نیشابور با ارسال پاسخی به این خبر، استخراج از این معدن به غیر از روش آتشباری کنترل‌شده را فاقد صرفه اقتصادی خوانده بود. او که اظهارات غیرکارشناسانه را تیشه زدن به ریشه بخش خصوصی ‌دانست، گفته بود در این معدن سعی شده است با استفاده از روش‌های آتشباری کنترل‌شده میزان آسیب به فیروزه تولیدی به حداقل برسد.

هر چند پارسال با انتشار یک خبر و بازخوردهای گوناگون آن صنعت سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی از حاشیه به متن آمد اما پس از مدت کوتاهی دوباره به دست فراموشی سپرده شد.   

اگر واقع‌بینانه به این موضوع بپردازیم اعتراف خواهیم کرد که در زمینه سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی کشور کار تحقیقاتی و علمی سیستماتیک و قوی انجام نشده است. در حال حاضر کارشناس گوهرشناسی در کشور وجود ندارد و این خود نوعی ضعف در ساختار علمی و دانشگاهی است. گرچه ارتباط نزدیک بین زمین‌شناسی، کانی‌شناسی و جواهرشناسی وجود دارد اما می‌توان گفت در رشته‌های زمین‌شناسی و نیز مهندسی معدن آن هم در حد محدودی به مقوله سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی پرداخته می‌شود.

در حالی که ایران رتبه پنجم را در مصرف سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی از آن خود کرده است، جایگاهی در تراش و فرآوری آن ندارد. هرچند پرداختن به چنین مقوله‌ای در نظر خیلی‌ها ممکن است «تجمل‌گرایی» محسوب شود اما جالب است بدانید گردش مالی این صنعت در دنیا 600 میلیارد دلار در سال است در حالی که این رقم در ایران حدود 35 تا 40 میلیون دلار در سال است.

ارزش افزوده سنگ‌های قیمتی فرآوری شده تا هفت برابر قیمت سنگ خام و سنگ‌های نیمه‌قیمتی تا سه برابر قیمت سنگ خام آنها پیش‌بینی شده است. همین آمار و ارقام کافی است تا به ضرورت توسعه تراش سنگ‌های تزئینی و فرآوری آنها پی ببریم.

اگرچه چند سال پیش دکتر محمد‌حسین بصیری، عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس از اجرای طرح جامع سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی خبر داد و هدف از اجرای آن را توسعه صنعت سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی، اجرای صحیح فرآوری آن و تدوین اکتشافات سیستماتیک در این بخش دانست اما انگار این طرح نیز به سرنوشت استراتژی معدن دچار شد و دیگر خبری از آن به میان نیامد! از این رو متاسفانه این بخش نیز مانند بسیاری بخش‌های دیگر از نبود رویکرد جامع و برنامه راهبردی رنج می‌برد.

در بازار رقابتی کنونی با توجه به رشد دانش فنی بشر و ارتقای سطح تجهیزات مورد استفاده، تولید هر نوع کالا بدون توجیه فنی و اقتصادی با مشکلات متعددی مواجه می‌شود. این در حالی است که در صنعت سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی با تراش سنگ می‌توان ارزش افزوده و ارزآوری بالایی را نصیب کشور کرد. از طرفی نکته تمایز این صنعت این است که با اندکی سرمایه‌گذاری می‌توان یک کارگاه تراش سنگ را راه‌اندازی کرد که این فرآیند، ایجاد اشتغال را نیز با خود به همراه دارد. ‌در حقیقت تنها راه صیانت از این منابع نهادینه کردن حرفه تراش و عملیات فرآوری سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی است.

اگر ترویج صادرات غیرنفتی و رشد اقتصاد کشور را هدف قرار داده‌ایم باید در جست و جوی مزیت‌های اقتصادی باشیم تا با سرمایه‌گذاری در چنین بخش‌هایی درآمدهای غیرنفتی را افزایش دهیم.

در مقوله سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی نیز کشورمان دارای مزیت‌های آشکاری است اما در مقطع کنونی این صنعت بیش از هر چیز به نوعی تغییر نگرش نیاز دارد تا سنگ‌های قیمتی از کالای لوکس و زینتی به کالایی راهبردی و با قابلیت صادرات تبدیل شود.

نایب رئیس اتحادیه تولیدکنندگان طلا و جواهر گفت: در 20استان کشور سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی شناسایی شده و اکتشاف آنها در دست اقدام است.

منصور نامداری زندی در گفت‌و‌گو با «گسترش صنعت» افزود: اوپال، گرانت، آمتیست، عقیق، فیروزه، ژاسپ، بریل، انواع کوارتز، اپیدوت و سیترین انواع سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی ایران را تشکیل می‌دهد. وی با بیان این‌که برخی از سنگ‌های قیمتی به صورت فرآوری نشده صادر و پس از تراش دوباره به کشور وارد می‌شود، اظهار کرد: برای از میان برداشتن چنین وضعیتی باید دولت در این زمینه سرمایه‌گذاری کند و تعدادی تراشکار حرفه‌ای از شرکت‌های معتبر خارجی برای تربیت نیروهای ایرانی وارد کند.

نامداری زندی افزود: تایلند 32 سال پیش چنین اقدامی را انجام داد و اکنون در خصوص طراحی جواهر و تراش سنگ حرف نخست را می‌زند. نایب رئیس اتحادیه طلا و جواهر با اشاره به اشتغالزایی بالای این صنعت، تصریح کرد: در یک فضای 60 متری و با به کار گرفتن 15 نفر می‌توان یک کارگاه تراش سنگ را راه‌اندازی و ارزش افزوده بالایی ایجاد کرد.

وی با بیان این‌که به‌طور تقریبی هیچ سنگ قیمتی تراش‌خورده‌ای از کشور صادر نمی‌شود، تصریح کرد: تنها فیروزه آن هم به میزان محدودی به صورت تراش‌خورده صادر می‌شود، چراکه تراش سنگ در کشور ما چندان پیشرفته نیست و واردکنندگان ترجیح می‌دهند سنگ را به صورت راف وارد کنند و خود آنها را تراش دهند.

نامداری زندی گفت: با وجود این‌که سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی در کشورمان حیطه وسیعی را در‌بر می‌گیرد اما به دلیل اطلاع‌رسانی ضعیف این صنعت هنوز آنگونه که باید جا نیفتاده است و نیازمند توجه بیشتری است.  

وی از آمار رسمی واردات و صادرات سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی کشور اظهار بی‌اطلاعی کرد.

روزنامه گسترش صنعت

http://www.irangohar.blogfa.com/post/186