گفتگو با یک کارشناس سنگ‌های قیمتی: ایران بهشت گوهرشناسان است

گفتگو با یک کارشناس سنگ‌های قیمتی: ایران بهشت گوهرشناسان است

در و دیوار اتاق محمد شهسواری پر بود از تکه‌هایی از سنگ‌های درخشان ایرانی. با شور و لذت درباره این سنگها صحبت می‌کرد و طی صحبت‌هایمان فهمیدیم «ایران ای مرز پر گهر » فقط جنبه تمثیلی ندارد . قضیه جدی‌تر از این حرفهاست.
شهسواری مدرک کارشناسی ارشد زمین‌شناسی خود را از دانشگاه اصفهان گرفته‌است و به عنوان سرگرمی در تراش سنگ هم دستی دارد.
سنگ قیمتی چیست و چطور قیمتی بودن سنگی تعیین می‌شود؟
سنگ‌های قیمتی مشخصه‌های روشنی دارند : اول اینکه کمیابند، در کنار این مشخصه‌های مهمی چون زیبایی رنگ ، دوام ، سختی و شفافیت در تعیین قیمتی بودن سنگ‌ها نقش دارند.
در روزگار قدیم تعداد محدودی کانی به عنوان سنگ قیمتی شناخته شده بود؛ اما در حال حاضر کارشناسان، محدودیتی برای قیمتی بودن سنگ قایل نیستند. حتی لاک لاک‌پشت را هم به عنوان سنگ قیمتی می‌شناسند. چون رویش حکاکی می‌کنند و به عنوان شیء هنری ارزشمند است ؛ یا کانی مثل مرجان را علی‌رغم زیبایی از سختی بالایی هم برخوردار نیست ، به عنوان سنگ قیمتی می‌شناسند . قاعده کلی این است که معمولا از خواص فیزیکی و بلورشناسی سنگ برای قیمتی شناختن آن ، استفاده می‌شود ،‌مثل سختی بالا .
این خصلت سختی بالا را کمی بیشتر توضیح می‌دهید؟   
ساده است . یعنی خط نمی‌افتند. نسبتی بین کاربردی بودن این سنگ‌ها و سختی بالایشان وجود دارد.
یعنی جدا از بحث‌های زیبایی‌شناسی ،‌ کاربرد صنعتی هم دارند؟
بله . بسیار زیاد .
اغلب این سنگ‌ها در صنایع مهم و استراژیک جهان کاربرد دارند. مثلاً در پروژه های اتمی، و ساخت تجهیزات پزشکی تلسکوپ‌ها ی فضایی . به عنوان مثال اشاره کنم که بدون وجود برخی از این سنگ‌های قیمتی که به عنوان لنز تلسکوپ‌های بسیار قوی استفاده می‌شوند ،‌عملاً امکان هیچ پیشرفتی در علوم فضایی وجود نداشت.
به نظر می‌رسد قسمت‌های زیادی از قیمتی بودن سنگ را زیبایی‌شناسی و درک انسانی تعیین می‌کند ، عیار سنجی چطور انجام می‌پذیرد و اختلاف نظر چقدر در این حیطه مجال بروز دارد؟
اینطور نیست.شاخصه‌هایی چون وزن و کوالیته به دقت توسط دستگاههای پیشرفته قابل تعیین ‌اند . موسسات معتبر جهانی برای ایجاد شناسنامه جواهرا ت وجود دارند . با این‌حال وقتی سنگی شناسنامه ندارد گاهی ممکن است بجای بدلش هم فروش برود!

از این نظر پرسیدم که مثلاً‌اگر سری به عقیق فروشی‌های مشهد بزنیم با قیمت‌های کاملاً متفاوتی روبرو می‌شویم و فروشنده‌ها هم نمی‌توانند علت را توضیح بدهند
خلوص و کیفیت و اندازه در قیمت تاثیر دارد. مد هم‌ بی‌‌تاثیرنیست. مثلاً گاهی رنگی مد می‌شود بالطبع کانی‌های قیمتی واجد آن رنگ گرانتر می‌شوند مثلاً وقتی رنگ سبز مد شود قیمت زمرد بالا می‌رود .البته این قسمت مد خیلی در مورد ایران صادق نیست.
وضعیت کشور ما به لحاظ تنوع سنگ قیمتی چطور است؟
در ایران انواع عقیق ، انواع گارنت مانند:« اواروویت ، گراسولا ،پیروپ،و دیمانتوئید»،در کوهی ، ترمالین ، یشم ، جاسپر آندروزیت، اپیدوت ، آمینیست، فیروزه صاحب نام ایران
فیروزه ایران اینقدر مشهور است؟
بله این بحث گسترده ای دارد ، همانقدر فعلاً اشاره کنم که امریکایی ها فیروزه خودشان را در بازار ایران به اسم فیروزه نیشابوری می فروشند!
مصر هم وقتی می‌خواهد درباره فیروزه خودش تبلیغ کند می‌گوید مانند فیروزه ایرانی است.
تمرکز معادن سنگ قیمتی در کدام استانهاست؟
کرمان، مشهد و قم
دلیل جغرافیایی خاصی دارد؟
نمی‌دانیم . در این استانها فقط پی‌جویی بیشتری انجام شده است . وگرنه ایران را به عنوان بهشت گوهر شناسان می‌شناسند و از جای جای ساختار زمین شناسی کشور ما، می توان توقع گوهر داشت .
متاسفانه ما اغلب ماکروسکوپی نگاه می‌کنیم . مثلاً اگر کسی معدن گارانیت پیدا کند و به نتیجه برسد همه می‌روند سراغ آن در حالیکه اگر دقیق شوند شاید همان نزدیک، رگه‌ای سنگ قیمتی باشد که ارزشش از کل آن معدن بیشتر باشد . کمااینکه چنین موردی اتفاق افتاده است . هنگام استخراج به کانی قیمتی برخوردند ولی چون نمی‌شناختند دور انداختند!
با توجه به این‌که امکان دارد در کاوش‌های معدنی به چنین سنگ‌هایی هم بربخورند آیا بهره‌برداران آموزش برای شناخت کانی‌های قیمتی دیده اند؟
خیر .اغلب آموزشی ندیده اند . براساس قانون اگر بهره‌بردار در حین استخراج به ماده دوم برخورد مکلف است به سازمان صنایع و معادن استان گزارش کند. ولی متاسفانه اصلاً این سنگ‌ها را نمی‌شناسند.
نمی‌شود برای حل این مسئله سازوکار اداری پیش بینی کرد؟
الان موسسه آموزشهای وزارت صنایع و معادن دوره‌های آموزش‌شناخت جواهرات را برای هم علاقه‌مندان برگزار می‌کند.
نه ...این که مثلاًاستخراج‌کنندگان ملزم به شناخت این کانی‌ها شوند.
نه. الزامی برای شرکت در این کلاسها وجود ندارد.
یعنی براحتی ممکن است به سنگ قیمتی بربخورند ودور بیاندازندش؟
بله متاسفانه
تحقیقات خارجی روی کانی‌های قیمتی ایران انجام شده است ؟
من برخورد نکردم.
در حال حاضر در ایرا ن صادرات سنگ قیمتی هم داریم؟
در موارد معدودی. مثلاً عقیق ایرانی را از کشور خارج می‌کنند ، رنگ می‌کنند و می‌فروشند
عقیق مگر خودش رنگ ندارد؟
چرا بعضی انواع عقیق رنگ دارد. بعضی ها هم بی رنگ اند. طوسی، آبی، قهوه‌ای و سبز هم از رنگ‌های مشهور این سنگ‌اند.
رقم صادرات آن قابل توجه است؟
بله شما اگر یک کیلو سنگ عقیق را می‌خرید مثلاً 5 هزار تومان حالا قیمت انگشتر عقیق چقدر است؟ بیش از این قیمت نیست؟ قیمت یک محصول فرآوری شده کاملاً متفاوت از محصول خام است . پس می‌بینید که واقعاً ارزش دارد.
ایران بازار مساعدی هم در خاور میانه دارد ؟
بله تمرکز دادن و کمک کردن به کسانی که در این شاخه ها کار می‌کنند و برنامه‌ریزی مدون ، با توجه با مواد معدنی سرشار ایران امکان فرآوری و صادرات آن وجود دارد .مثلاً در ایام حج چقدر تسبیح و عقیق جابجا می‌شود .ما فقط کنار پایتخت در قم دو معدن عقیق داریم و در جاهای دیگر همین‌طور . استفاده از این منابع همت و برنامه‌ریزی می‌خواهد
سنگ‌های ایرانی درخود کشور هم کاربرد صنعتی دارند ؟
نه... در ایران آن قطعات مورد نیاز، بصورت آماده خریداری می‌شود
پس بیشترین کاربرد سنگ‌ها در ایران ، کاربر تزئینی آنهاست.
بله؛ در ایران برای مصرف تزئینی با دستگا‌ههای تراش سنتی و غیر پیشرفته ، تراش‌ می‌خورند و وارد بازار می‌شوند. در حال حاضر در کشورهای پیشرفته همه مراحل تراش با دستگاههای بسیار کوچکی انجام می‌شود که « پرت »سنگ را به حداقل می‌رساند.
با این اوصاف کارگران کارگاه‌های سنگ‌تراشی باید موضع‌گیری منفی نسبت به پیشرفت این صنایع داشته باشند. یعنی این پیشرفت ممکن است به بهای از بین رفتن موقعیت‌های شغلی تمام شود؟
ابداً این طور نیست. با ورود این دستگاهها اتفاقاً می‌توان اشتغال ایجاد کرد. تراش‌کاری آنقدر شاخه‌های متنوعی دارد که گسترش آن نه تنها موقعیت‌های شغلی را ضایع نمی‌کند بلکه زمینه های اشتغال‌زایی اتفاقاً بیشتر هم می‌شودخیلی اجمالی می‌توانیم این زمینه‌ها را مرور کنیم: مثلاً بحث انواع تراش وجو دارد مانند پختار ، فانتزی و...
حکاکی ،‌ساخت مجسمه های کوچک تزئینی ، ساخت مصنوعی و آزمایشگاهی ، ساخت بدل ، رنگ‌امیزی ، بورس سنگ‌قیمتی وبهبود سازی یا حذف ناخالصی سنگ هم از دیگر زمینه هایی‌ست که می‌تواند بوجود بیاید یا گسترش پیدا کند. تمام این شاخه‌های نیاز مبرم به نیروی کار دارد.
بازار داخلی این حجم از محصول را می‌طلبد ؟
بله ،مسئله قاچاق سنگ‌ های تزئینی نشان‌دهنده این است که بازار داخلی نسبت به مصرف این محصولات مایل است.
بیشتر از چه کشورهایی قاچاق سنگ داریم ؟
هند ، چین ، تایلند ... اگر مثلاً سری به بسیاری از پاساژهای (...) یا (...) بزنید ، نمونه‌های زیادی از این محصولات قاچاق را خواهید دید که بسیار هم طرفدار دارد

آماری از میزان مصرف یا تخمینی از ورود این سنگ‌ها به ایران وجود دارد ؟
نه . متاسفانه هیچ آمار رسمی نداریم.
بعضی از این مواردی که نام بردید بیش از این که به تجهیزات نیازمند باشد ، احتمالاً وابسته به ساخت زمینه های فرهنگی‌ست ؛ مثل بازار بورس سنگ قیمتی.
همین‌طور است و این فرهنگ‌سازی باید از جایی آغاز شود.
می توان شهرکی را به سنگ‌های قیمتی اختصاص داد، جاییکه هم عرضه‌کننده و هم خریدار بتوانند در شرایط منصفانه ، مبادلاتشان را انجام دهد .
مکانی‌ که هم معیارهای علمی بر تشخیص و قیمت‌گذاری این کانی‌ها حاکم باشد و هم با انجام فرآوری بروی سنگ‌ها قابلیت اشتغالزایی داشته باشد.#

ایرج جوخانی / سروش روحبخش

پایگاه اطلاع رسانی وزارت صنایع ومعادن

گفتگو با یک کارشناس سنگ‌های قیمتی: ایران بهشت گوهرشناسان است

در و دیوار اتاق محمد شهسواری پر بود از تکه‌هایی از سنگ‌های درخشان ایرانی. با شور و لذت درباره این سنگها صحبت می‌کرد و طی صحبت‌هایمان فهمیدیم «ایران ای مرز پر گهر » فقط جنبه تمثیلی ندارد . قضیه جدی‌تر از این حرفهاست.
شهسواری مدرک کارشناسی ارشد زمین‌شناسی خود را از دانشگاه اصفهان گرفته‌است و به عنوان سرگرمی در تراش سنگ هم دستی دارد.
سنگ قیمتی چیست و چطور قیمتی بودن سنگی تعیین می‌شود؟
سنگ‌های قیمتی مشخصه‌های روشنی دارند : اول اینکه کمیابند، در کنار این مشخصه‌های مهمی چون زیبایی رنگ ، دوام ، سختی و شفافیت در تعیین قیمتی بودن سنگ‌ها نقش دارند.
در روزگار قدیم تعداد محدودی کانی به عنوان سنگ قیمتی شناخته شده بود؛ اما در حال حاضر کارشناسان، محدودیتی برای قیمتی بودن سنگ قایل نیستند. حتی لاک لاک‌پشت را هم به عنوان سنگ قیمتی می‌شناسند. چون رویش حکاکی می‌کنند و به عنوان شیء هنری ارزشمند است ؛ یا کانی مثل مرجان را علی‌رغم زیبایی از سختی بالایی هم برخوردار نیست ، به عنوان سنگ قیمتی می‌شناسند . قاعده کلی این است که معمولا از خواص فیزیکی و بلورشناسی سنگ برای قیمتی شناختن آن ، استفاده می‌شود ،‌مثل سختی بالا .
این خصلت سختی بالا را کمی بیشتر توضیح می‌دهید؟
ساده است . یعنی خط نمی‌افتند. نسبتی بین کاربردی بودن این سنگ‌ها و سختی بالایشان وجود دارد.
یعنی جدا از بحث‌های زیبایی‌شناسی ،‌ کاربرد صنعتی هم دارند؟
بله . بسیار زیاد .
اغلب این سنگ‌ها در صنایع مهم و استراژیک جهان کاربرد دارند. مثلاً در پروژه های اتمی، و ساخت تجهیزات پزشکی تلسکوپ‌ها ی فضایی . به عنوان مثال اشاره کنم که بدون وجود برخی از این سنگ‌های قیمتی که به عنوان لنز تلسکوپ‌های بسیار قوی استفاده می‌شوند ،‌عملاً امکان هیچ پیشرفتی در علوم فضایی وجود نداشت.
به نظر می‌رسد قسمت‌های زیادی از قیمتی بودن سنگ را زیبایی‌شناسی و درک انسانی تعیین می‌کند ، عیار سنجی چطور انجام می‌پذیرد و اختلاف نظر چقدر در این حیطه مجال بروز دارد؟
اینطور نیست.شاخصه‌هایی چون وزن و کوالیته به دقت توسط دستگاههای پیشرفته قابل تعیین ‌اند . موسسات معتبر جهانی برای ایجاد شناسنامه جواهرا ت وجود دارند . با این‌حال وقتی سنگی شناسنامه ندارد گاهی ممکن است بجای بدلش هم فروش برود!
از این نظر پرسیدم که مثلاً‌اگر سری به عقیق فروشی‌های مشهد بزنیم با قیمت‌های کاملاً متفاوتی روبرو می‌شویم و فروشنده‌ها هم نمی‌توانند علت را توضیح بدهند
خلوص و کیفیت و اندازه در قیمت تاثیر دارد. مد هم‌ بی‌‌تاثیرنیست. مثلاً گاهی رنگی مد می‌شود بالطبع کانی‌های قیمتی واجد آن رنگ گرانتر می‌شوند مثلاً وقتی رنگ سبز مد شود قیمت زمرد بالا می‌رود .البته این قسمت مد خیلی در مورد ایران صادق نیست.
وضعیت کشور ما به لحاظ تنوع سنگ قیمتی چطور است؟
در ایران انواع عقیق ، انواع گارنت مانند:« اواروویت ، گراسولا ،پیروپ،و دیمانتوئید»،در کوهی ، ترمالین ، یشم ، جاسپر آندروزیت، اپیدوت ، آمینیست، فیروزه صاحب نام ایران
فیروزه ایران اینقدر مشهور است؟
بله این بحث گسترده ای دارد ، همانقدر فعلاً اشاره کنم که امریکایی ها فیروزه خودشان را در بازار ایران به اسم فیروزه نیشابوری می فروشند!
مصر هم وقتی می‌خواهد درباره فیروزه خودش تبلیغ کند می‌گوید مانند فیروزه ایرانی است.
تمرکز معادن سنگ قیمتی در کدام استانهاست؟
کرمان، مشهد و قم
دلیل جغرافیایی خاصی دارد؟
نمی‌دانیم . در این استانها فقط پی‌جویی بیشتری انجام شده است . وگرنه ایران را به عنوان بهشت گوهر شناسان می‌شناسند و از جای جای ساختار زمین شناسی کشور ما، می توان توقع گوهر داشت .
متاسفانه ما اغلب ماکروسکوپی نگاه می‌کنیم . مثلاً اگر کسی معدن گارانیت پیدا کند و به نتیجه برسد همه می‌روند سراغ آن در حالیکه اگر دقیق شوند شاید همان نزدیک، رگه‌ای سنگ قیمتی باشد که ارزشش از کل آن معدن بیشتر باشد . کمااینکه چنین موردی اتفاق افتاده است . هنگام استخراج به کانی قیمتی برخوردند ولی چون نمی‌شناختند دور انداختند!
با توجه به این‌که امکان دارد در کاوش‌های معدنی به چنین سنگ‌هایی هم بربخورند آیا بهره‌برداران آموزش برای شناخت کانی‌های قیمتی دیده اند؟
خیر .اغلب آموزشی ندیده اند . براساس قانون اگر بهره‌بردار در حین استخراج به ماده دوم برخورد مکلف است به سازمان صنایع و معادن استان گزارش کند. ولی متاسفانه اصلاً این سنگ‌ها را نمی‌شناسند.
نمی‌شود برای حل این مسئله سازوکار اداری پیش بینی کرد؟
الان موسسه آموزشهای وزارت صنایع و معادن دوره‌های آموزش‌شناخت جواهرات را برای هم علاقه‌مندان برگزار می‌کند.
نه ...این که مثلاًاستخراج‌کنندگان ملزم به شناخت این کانی‌ها شوند.
نه. الزامی برای شرکت در این کلاسها وجود ندارد.
یعنی براحتی ممکن است به سنگ قیمتی بربخورند ودور بیاندازندش؟
بله متاسفانه
تحقیقات خارجی روی کانی‌های قیمتی ایران انجام شده است ؟
من برخورد نکردم.
در حال حاضر در ایرا ن صادرات سنگ قیمتی هم داریم؟
در موارد معدودی. مثلاً عقیق ایرانی را از کشور خارج می‌کنند ، رنگ می‌کنند و می‌فروشند
عقیق مگر خودش رنگ ندارد؟
چرا بعضی انواع عقیق رنگ دارد. بعضی ها هم بی رنگ اند. طوسی، آبی، قهوه‌ای و سبز هم از رنگ‌های مشهور این سنگ‌اند.
رقم صادرات آن قابل توجه است؟
بله شما اگر یک کیلو سنگ عقیق را می‌خرید مثلاً 5 هزار تومان حالا قیمت انگشتر عقیق چقدر است؟ بیش از این قیمت نیست؟ قیمت یک محصول فرآوری شده کاملاً متفاوت از محصول خام است . پس می‌بینید که واقعاً ارزش دارد.
ایران بازار مساعدی هم در خاور میانه دارد ؟
بله تمرکز دادن و کمک کردن به کسانی که در این شاخه ها کار می‌کنند و برنامه‌ریزی مدون ، با توجه با مواد معدنی سرشار ایران امکان فرآوری و صادرات آن وجود دارد .مثلاً در ایام حج چقدر تسبیح و عقیق جابجا می‌شود .ما فقط کنار پایتخت در قم دو معدن عقیق داریم و در جاهای دیگر همین‌طور . استفاده از این منابع همت و برنامه‌ریزی می‌خواهد
سنگ‌های ایرانی درخود کشور هم کاربرد صنعتی دارند ؟
نه... در ایران آن قطعات مورد نیاز، بصورت آماده خریداری می‌شود
پس بیشترین کاربرد سنگ‌ها در ایران ، کاربر تزئینی آنهاست.
بله؛ در ایران برای مصرف تزئینی با دستگا‌ههای تراش سنتی و غیر پیشرفته ، تراش‌ می‌خورند و وارد بازار می‌شوند. در حال حاضر در کشورهای پیشرفته همه مراحل تراش با دستگاههای بسیار کوچکی انجام می‌شود که « پرت »سنگ را به حداقل می‌رساند.
با این اوصاف کارگران کارگاه‌های سنگ‌تراشی باید موضع‌گیری منفی نسبت به پیشرفت این صنایع داشته باشند. یعنی این پیشرفت ممکن است به بهای از بین رفتن موقعیت‌های شغلی تمام شود؟
ابداً این طور نیست. با ورود این دستگاهها اتفاقاً می‌توان اشتغال ایجاد کرد. تراش‌کاری آنقدر شاخه‌های متنوعی دارد که گسترش آن نه تنها موقعیت‌های شغلی را ضایع نمی‌کند بلکه زمینه های اشتغال‌زایی اتفاقاً بیشتر هم می‌شودخیلی اجمالی می‌توانیم این زمینه‌ها را مرور کنیم: مثلاً بحث انواع تراش وجو دارد مانند پختار ، فانتزی و...
حکاکی ،‌ساخت مجسمه های کوچک تزئینی ، ساخت مصنوعی و آزمایشگاهی ، ساخت بدل ، رنگ‌امیزی ، بورس سنگ‌قیمتی وبهبود سازی یا حذف ناخالصی سنگ هم از دیگر زمینه هایی‌ست که می‌تواند بوجود بیاید یا گسترش پیدا کند. تمام این شاخه‌های نیاز مبرم به نیروی کار دارد.
بازار داخلی این حجم از محصول را می‌طلبد ؟
بله ،مسئله قاچاق سنگ‌ های تزئینی نشان‌دهنده این است که بازار داخلی نسبت به مصرف این محصولات مایل است.
بیشتر از چه کشورهایی قاچاق سنگ داریم ؟
هند ، چین ، تایلند ... اگر مثلاً سری به بسیاری از پاساژهای (...) یا (...) بزنید ، نمونه‌های زیادی از این محصولات قاچاق را خواهید دید که بسیار هم طرفدار دارد

آماری از میزان مصرف یا تخمینی از ورود این سنگ‌ها به ایران وجود دارد ؟
نه . متاسفانه هیچ آمار رسمی نداریم.
بعضی از این مواردی که نام بردید بیش از این که به تجهیزات نیازمند باشد ، احتمالاً وابسته به ساخت زمینه های فرهنگی‌ست ؛ مثل بازار بورس سنگ قیمتی.
همین‌طور است و این فرهنگ‌سازی باید از جایی آغاز شود.
می توان شهرکی را به سنگ‌های قیمتی اختصاص داد، جاییکه هم عرضه‌کننده و هم خریدار بتوانند در شرایط منصفانه ، مبادلاتشان را انجام دهد .
مکانی‌ که هم معیارهای علمی بر تشخیص و قیمت‌گذاری این کانی‌ها حاکم باشد و هم با انجام فرآوری بروی سنگ‌ها قابلیت اشتغالزایی داشته باشد.#

ایرج جوخانی / سروش روحبخش

پایگاه اطلاع رسانی وزارت صنایع ومعادن